Ս. Սարգիս զօրավարի յիշատակութեան օր

Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ. հայրապետի տնօրինութեամբ, Ս. Սարգիս զօրավարի տօնը հռչակուած է Երիտասարդներու օրհնութեան օր: Ս. Սարգիս զօրավարը ամենասիրուած սուրբերէն է: Իր որդիին` Մարտիրոսի և 14 քաջ մարտիկներու հետ ան նահատակուեր է հանուն քրիստոնէական հաւատքի: Արիութեան համար Ս. Սարգիսը Մեծն Կոստանդիանոս կայսրին (285-337) կողմէն կը կարգուի իշխան և սպարապետ` Հայաստանին սահմանակից Կապադովկիայի մէջ: Ան ոչ միայն գերազանց սպարապետ էր, այլև հիանալի քարոզիչ: Օգտուելով կայսրին յօժարութենէն` իր իշխանութեան տակ գտնուող քաղաքներուն մէջ կը քանդէ հեթանոսական մեհեանները, կը կառուցէ եկեղեցիներ, կը տարածէ քրիստոնէութիւնը: Երբ Հուլիանոս Ուրացողի թագաւորութեան օրով (360-363) կը սկսին Քրիստոսի եկեղեցւոյ հալածանքները, Ս. Սարգիսը, աստուածային յայտնութեամբ հրաման առնելով կը հեռանայ կայսրութեան սահմաններէն, իր որդւոյն Մարտիրոսին հետ կու գայ, կ՚ապաստանի քրիստոնեայ Հայաստան, ուր կը թագաւորէր Տիրան արքան` Մեծն Տրդատի թոռը` Խոսրովի որդին: Տեղեկանալով, որ Հուլիանոսը մեծ զօրքով կը շարժի Պարսկաստանի վրայ, Հայոց արքան, ձգտելով իր երկիրը զերծ պահել յարձակման վտանգէն, կը յորդորէ Սարիգսին ծառայութեան անցնիլ Շապուհի մօտ: Շապուհը սիրով կ՚ընդունի Ս. Սարգիսին և կը նշանակէ զինք զօրագնդերու հրամանատար: Զօրականներէն շատերը, տեսնելով փայլուն զօրավարի բարեպաշտութիւնն ու վարքով վկայած նուիրումն առ Աստուած, իր աղօթքներով Տիրոջ գործած հրաշքները, կը հրաժարէին հեթանոսութենէն և կը դառնային քրիստոնեայ: Սակայն Շապուհը կը պահանջէ անոնցմէ պաշտել կրակը և զոհ մատուցել: Զօրավարը անմիջապէս կը մերժէ` ըսելով. «Երկրպագելի է մէկ Աստուած` Ամենասուրբ Երրորդութիւնը, ով ստեղծեր է երկինքն ու երկիրը: Իսկ կրակը կամ կուռքերը ի բնէ աստուածներ չեն, հողեղէն մարդը զանոնք կարող է փճացնել»: Այդ խօսքերէն յետոյ Ս. Սարգիսը կը կործանէ բագինը: Զայրացած ամբոխը կը յարձակի Ս. Սարիգսի և անոր որդւոյն վրայ: Առաջինը նահատակութեան պսակը կ՚ընդունի անոր որդին` Ս. Մարտիրոսը: Ս. Սարգիսը կը բանտարկուի և աներեր մնալով իր հաւատքին մէջ` կը գլխատուի: Նահատակուելէն ետք Ս. Սարիգսին մարմնին վրայ լոյս կը ծագի: Քրիստոնէական հաւատքի համար կը նահատակուին նաև Ս. Սարգիսին հաւատարիմ տասնըչորս զինուորները: Հաւատացեալները նահատակներու մարմինները կ՚ամփոփեն Համիան քաղաքին մէջ:

Ս. Սարգիսը հայ ժողովուրդին ամենասիրուած սուրբերէն է, և պատահական չէ, որ Ս. Մեսրոպ Մաշտոց վարդապետը անոր մասունքները կը բերէ Կարբի (Աշտարակի շրջան) ՝ հոն կառուցելով երանելիին անունը կրող եկեղեցի:

Ս. Սարգիս Զօրավարի տօնը Հայաստանի մէջ ընդունուած է նշել ոչ միայն եկեղեցական ծէսով, աղօթքով, այլև ժողովրդական սովորոյթներով, որ մեզի համար նուիրական աւանդութիւն է: Ս. Սարգիս զօրավարը երիտասարդներու արագահաս բարեխօսն է: Անոր միջնորդութեամբ հրաշքներ տեղի կ՚ունենան: Այդ օրը երիտասարդները կը դիմեն սուրբին, որ իրենց աղօթքները հասցնէ առ Աստուած:

Ս. Սարիգսի տօնին նախորդող գիշերը երիտասարդները աղի բլիթ կ՚ուտեն, որուն հետ կը կապեն իրենց փեսացուի կամ հարսնացուի երազայայտնութիւնը: Այդ օրուան յիշատակելի սովորութիւններէն է փոխինդով մատուցարանը դնել տան տանիքին կամ պատշգամբին և սպասել Ս. Սարգիս զօրավարի ձիու պայտի հետքին: Ըստ աւանդութեան` Ս. Սարգիսը պէտք է հրեշտակներու ուղեկցութեամբ անցնի, և մատուցարանի մէջ դրուած ալիւրի կամ փոխինդի մէջ ձգէ մաքրութիւն, անաղարտութիւն խորհրդանշող իր սպիտակ ձիու պայտի հետքը, եւ այդպիսով այդ տարի կ՚իրականանայ տուեալ հաւատացեալի երազանքը: Երիտասարդները տօնի առիթով իրարու բացիկներ և քաղցրաւենիք կը նուիրեն: Տօնին օրը Ս. Սարգիս Զօրավարի անունը կրող եկեղեցիներուն մէջ կը մատուցուի Սուրբ Պատարագ, որմէ յետոյ կը կատարուի երիտասարդներու օրհնութեան կարգ:

Սասունցի Դաւիթին հանդիպումը Ս. Սարիգսին հետ
Դաւիթ այդ տեղէն ետ դարձաւ ու գնաց, կայնեցաւ Խանդութ խանումի փանջարի առջեւ, ըսաւ.
– Խանդութ խանում, ես կ՚երթամ կռիւ:
Քշեց, գնաց, շատ, քիչ` Աստուած գիտէ, մէկ ալ տեսաւ առջևէն թոզ ու դուման կու գայ:
Եկաւ, տեսաւ որ սուրբ Սարգիսն է:
Դաւիթ գնաց, որ սուրբ Սարգիսին համբուրէր: Սուրբ Սարգիս ըսաւ.
– Հանէ քու Սուրբ Նշանը, ես համբուրեմ, անկէ ետք դուն ինծի համբուրէ:
Հանեց Սուրբ Նշանը, համբուրեց Սուրբ Սարգիս, ան ալ Սուրբ Սարիգսին համբուրեց:
– Դէ գնա, – ըսաւ, – Աստուած քեզի հետ ըլլայ: Ու քշեց ձին:
Քեռի Թորոսիկ մնաց աղօթք ընելու:
Ըստ Փավստոս Բուզանդի

Բիւզանդական Վաղես կայսրը արիոսական աղանդի հետևորդ էր և կը հալածէր քրիստոնեաները: Անոր համար ան կը պատժուի 378 թուականին եւ կը սպանուի Աստուծմէ եղած հրաշքներով: Զայն կը սպանեն քրիստոնէութեան համար պայքարած սուրբ նահատակները, որոնց կը միանայ նաև Ս. Սարգիսը:
(Փավստոս Բուզանդ, IV դպրութիւն, գլուխ 7)