Ս. Մարիամ Աստուածածինի ծնունդը նկարագրուած չէ Աստուածաշունչ մատեանի մէջ, այն մեզ փոխանցուեր է Եկեղեցւոյ սրբազան աւանդութեամբ: Կոյսի ծնողները` Յովակիմը ու Աննան երկար ժամանակ երեխայ չէին ունեցած, քանի որ վերջինս ամուլ էր: Եւ օր մը, երբ Աննան կ’իջնէ պարտեզ՝ աղօթելու, յանկարծ կը յայտնուի Տիրոջ հրեշտակը և կ’աւետէ, որ զաւակ պիտի ունենայ, որուն երանի պիտի տան բոլոր ազգերը: Աննան գոհութիւն կը յայտնէ Աստուծոյ, որ լսեց իր անդադրում աղօթքները ու կը խոստանայ իր զաւակին Աստուծոյ ընծայել: Նոյն այս տեսիլքը կ’երևի նաև Յովակիմին` յայտնելով բարի լուրը: Ս. Կոյսի հայրը նոյնպէս փառք կու տայ Բարձրեալին՝ այդ մեծ շնորհին արժանանալու համար: Աննան կը յղիանայ, կ’ունենայ աղջիկ մը, որուն կ’անուանեն Մարիամ, այսինքն` լուսաւորեալ: Ան այն ընտրեալն էր, որուն Աստուած իր առաքինութիւններու եւ արժանիքներու շնորհիւ պատուեց ըլլալ Աստուծոյ մայրը: Ս. Կոյսը տառապեցաւ իր Որդու համար, սակայն երբեք չերկնչեց ու չընդդիմացաւ Աստուծոյ` քաջ գիտակցելով Բարձրեալէն իրեն վստահուած առաքելութեան կարևորութիւնը: Հայ Եկեղեցին Աստուածամօր ծննդեան տօնը հաստատուն կերպով կը տօնէ Սեպտեմբեր 8-ին:

Ս. Կոյս Մարիամին նուիրուած տօներէն է երեքամյա Ս. Աստուածածնի տաճարին ընծայման տօնը, որ բոլոր քրիստոնէական եկեղեցիները կը տօնեն Նոյեմբեր 21-ին: Ըստ աւանդութեան, երեք տարին լրանալէ ետք, Տիրամօր աստուածավախ ու բարեպաշտ ծնողները` Յովակիմն ու Աննան, իրենց ուխտի համաձայն, Մարիամին կ’ընծայեն տաճար, ուր ան կը մնայ մինչև նշանուիլը:

Աստուածածնի ընծայման տօնը Հայ Եկեղեցի մտեր է ԺԸ դարին: Երեքամեայ Ս. Աստուածածնի տաճար ընծայման տօնը Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ անշարժ տօներէն է:

Ս. Աննայի՝ Սուրբ Աստուածածնով յղիութիւնը նկարագրուած չէ Աստուածաշունչ մատեանի մէջ: Այն մեզի փոխանցուեր է Եկեղեցւոյ Սրբազան աւանդութեան շնորհիւ:

Սուրբ Կոյսի ծնողները` Ս. Յովակիմն ու Ս. Աննան, երկար ժամանակ երեխայ չէին ունենար, քանի որ վերջինս ամուլ էր: Օր մը, երբ Աննան կ’իջնէ պարտէզ՝ աղօթելու, յանկարծ կը յայտնուի Տիրոջ հրեշտակը և կ’աւետէ, որ ինքը զաւակ մը պիտի ունենայ, որուն երանի պիտի տան բոլոր ազգերը: Աննան գոհութիւն կը յայտնէ Աստուծոյ, որ լսեց իր անդադրում աղօթքներու ձայնը ու խղճաց իրեն: Ան կը խոստանայ իր զաւակը Աստուծոյ նուիրել: Նոյն այս տեսիլքը կ’երևի նաև Ս. Յովակիմին` յայտնելով բարի լուրը: Սուրբ Կոյսի հայրը նոյնպէս փառք կու տայ Բարձրեալին այդ մեծ շնորհին արժանանալու համար և իր ընտիր արջառներէն ու ոչխարներէն մատաղ կ’ընէ` բաժանելով աղքատներուն: Բարեպաշտ ծնողներու աղաչանքները լսելի կ’ըլլան և կը ծնի դուստր մը, որուն կ’անուանեն Մարիամ, այսինքն` լուսաւորուած: Ան այն ընտրեալ անօթն էր երկրիս վրայ, որուն Աստուած իր առաքինութիւններու ու արժանիքներու շնորհիւ պատուեց ըլլալ Բանն Աստծու մայրը: Որպէս մայր՝ ան անհանգստացաւ, տառապեցաւ իր Որդիին համար, սակայն երբեք չերկնչեց ու չընդդիմացաւ Աստուծոյ` քաջ գիտակցելով Բարձրեալէն իրեն վստահուած առաքելութեան կարևորութիւնը: Ան առաքինի, հաւատաւոր մօր, ընտանեկան սրբութեան պահապանի մարմնացումն է, որուն որպէս օրինակ պիտի ունենայ ամէն մէկ հայ մայր, ամէն մէկ հայ աղջիկ, որ կը պատրաստուի մայր դառնալ:

Հայ եկեղեցին Ս. Աննայի՝ Սուրբ Աստուածածնով յղութեան տօնը հաստատուն կերպով կը նշէ Դեկտեմբեր 9-ին:

Ըստ Հայ եկեղեցւոյ՝ Սուրբ Ծնունդին նախորդող շաբաթը պահոց շրջան է: Դեկտեմբեր 30-էն մինչև Յունուար 5-ի երեկոյեան մարդիկ պահք կը պահեն: Այդ ընթացքին կ՚օգտագործուի բացառապէս բուսական ծագում ունեցող սնունդ: Սուրբ Ծնունդի տօնը կը սկսի Յունուար 5-ի երեկոյեան և կը շարունակուի կէսգիշերէն ետք:

Յունուար 5-ի երեկոյեան բոլոր եկեղեցիներուն մէջ կը մատուցուի Ճրագալոյցի Սուրբ Պատարագ: «Ճրագալոյց» կը նշանակէ ճրագ՝ մոմ, վառել (լուցանել): Այդ օրը երեկոյեան, մարդիկ եկեղեցին վառած ճրագները իրենց հետ տուն կը տանին: Ան կը խորհրդանշէ աստուածային լոյսն ու օրհնութիւնը: Ճրագալոյցը կը խորհրդանշէ նաև բեթղեհեմեան աստղի լոյսը, որն առաջնորդեց մոգերը դէպի Յիսուս Մանուկը:

Յունուար 6-ին Հայ Առաքելական եկեղեցին կը նշէ Յիսուս Քրիստոսի Սուրբ Ծննդեան ու Աստուածայայտնութեան տօնը, որ Յիսուսի Սուրբ Ծնունդին և մկրտութեան յիշատակումն է: Աստուած մարդացաւ և յայտնուեցաւ մարդոց: Քրիստոսի մկրտութեան ժամանակ Հայր Աստուած կը վկայէ. «Դա է իմ սիրելի Որդին, որն ունի իմ ամբողջ բարեհաճութիւնը» (Մատթ. 3:17, Մարկ. 1:11, Ղուկ. 3:22) և Սուրբ Հոգին աղաւնակերպ կ՚իջնէ Քրիստոսի վրայ: Տեղի կ՚ունենայ երկրորդ աստուածայայտնութիւնը: Այսպիսով, Քրիստոսի Ծննդեան և Մկրտութեան միջոցով հաստատուած երկու աստուածայայտնութիւնները եկեղեցին կը տօնեն միասին` Յունուար 6-ին «Յայտնութիւն» կամ «Աստուածայայտնութիւն» ընդհանուր անուամբ:

Յունուար 6-ի առաւօտեան կը մատուցուի Սուրբ Պատարագ, որմէ յետոյ` կը կատարուի Ջրօրհնէքի կարգ (ըստ աւանդութեան` խաչը ջուր իջեցնելը կը խորհրդանշէ Յիսուսին Հորդանան գետը մտնելը): Պատարագիչը խաչով, ապա միւռոնով կ՚օրհնէ ջուրը և հաւատացեալները այդ ջուրէն տուն կը տանին, որպէս օրհնութիւն ու բուժիչ դեղ հիւանդներու համար: Այնուհետև քահանան կ՚այցելէ հաւատացեալներու տուները` աւետելու Յիսուս Քրիստոսի Ծնունդը: Այստեղէն ալ առաջացեր է Տնօրհնէքի կարգը:

Յիսուսին ծնունդը այսպէս եղաւ: Օգոստոս կայսրին հրամանով կայսրութեան մէջ մարդահամար եղաւ: Իւրաքանչիւր մարդ գնաց իր ծննդավայրը` գրանցուելու: Յովսէփն ալ Սուրբ Կոյս Մարիամին հետ Բեթղեհէմ եկաւ: Երբ Սուրբ Կոյսին յղութեան օրերը լրացան, և ոչ մէկ պանդոկի մէջ գիշերելու տեղ գտնուեցաւ, անոնք ստիպուած քարայրի մը մէջ տեղաւորուեցան, ուր ծնաւ Յիսուսը: Աստծոյ Որդին անփառունակ քարայրի մը` աղքատութեան մէջ ծնաւ, ինչը մեր հոգիներու ճշմարիտ խորհրդանշանն է: Ծննդեան վկաները մօտակայքի հովիւներն էին, որոնց հրեշտակները տեղեկացուցած էին Փրկչին Սուրբ Ծննդեան մասին` երգելով. «Փառք Աստուծոյ՝ բարձունքներու և երկրի վրայ խաղաղութիւն և հաճութիւն՝ մարդոց մէջ»: (Ղուկ. 2:14): Այնուհետև արևելքէն եկան մոգեր, որոնց աստղ մը առաջնորդեր էր, և երկրպագեցին Մանուկին, ընծաներ մատուցեցին ու գացին իրենց երկիրները:

Ըստ հրէական օրէնքի` ծնունդին 8-րդ օրը Յիսուս, ինչպէս նորածին ամէն արու զաւակ, թլփատուեցաւ և անուանակոչուեցաւ: Այդ մասին կը վկայէ Ս. Ղուկաս Աւետարանիչը. «Եւ երբ ութ օրերը լրացան, և ան թլփատուեցաւ, անոր անունը Յիսուս դրուեցաւ, ինչպէս հրեշտակի կողմէն կոչուած էր, երբ դեռ չէր յղացուեր մօր որովայնին մէջ» (Ղուկ. 2:21): «Յիսուս» եբրայերէն բառ է, որ կը նշանակէ փրկիչ:

Ս. Գաբրիէլ հրեշտակը, Սուրբ Աստուածամօր աւետելով Աստծոյ Որդու Ծնունդին մասին, պատուիրեց Մանուկին անունը Յիսուս դնել: Այս մասին կրկին կը վկայէ նոյն Աւետարանիչը. «Եւ ահա դուն կը յղիանաս և կը ծնիս որդի մը և անոր անունը Յիսուս կը դնես» (Ղուկ. 1:31): «Յիսուս» անուան զուգահեռ Փրկչին կը տրուի նաև «Քրիստոս» անունը: Ան յունարէն բառ է, որ կը նշանակէ «Օծեալ» և կը համապատասխանէ եբրայերէնի «Մեսիա»-ին: Փրկչին անուանակոչութեան տօնին Հայ Առաքելական բոլոր եկեղեցիներուն մէջ կը մատուցուի Սուրբ Պատարագ, իսկ նախորդ օրը երեկոյեան ժամերգութեան աւարտին կը կատարուի նախատօնակի արարողութիւն:

Տէրունի տօնը կը յիշատակէ 40-օրական Յիսուսին ընծայումը տաճարին:

Ըստ հրէական օրենքին` ամէն արու զաւակի մը ծնունդէն ետք, երբ լրանան սրբագործման 40 օրերը, նորածինին մայրը իր երեխայի հետ տաճար կ՚այցելէ, զոհ կը մատուցէ և իր զաւակի համար օրհնութիւն կը ստանայ քահանայէն: Այսպէս և Սուրբ Աստուածամայրը 40-օրական Յիսուսի հետ կու գայ տաճար: Այս մասին կը յիշատակէ Ս. Ղուկաս Աւետարանիչը: «Երբ որ անոնց սրբագործման օրերը լրացան, Մովսէսի Օրէնքի համաձայն անոր Երուսաղէմ տարին` Տիրոջը ներկայացնելու համար, ինչպէս գրուած էր Տիրոջ Օրենքին մէջ. «Ամեն արու զաւակ, որ արգանդ կը բանայ, Տիրոջ համար սուրբ պիտի կոչուի: Եւ Տիրոջ Օրէնքի մէջ ըսուածին համաձայն՝ ընծայ պէտք է տայ մէկ զոյգ տատրակ կամ աղաւնիի երկու ձագ» (Ղուկ. 2:22-24): Ներկայացնելով Յիսուսի կեանքի այս դրուագը, Ս. Ղուկաս աւետարանիչը կը պատմէ նաև Սիմէոն ծերունիի մասին, որուն համար Սուրբ Հոգին հրամայած էր մահ չտեսնել մինչև Տիրոջ Օծեալին տեսնելը: Հայաստանեայց Առաքելական եկեղեցին Տեառնընդառաջը կամ 40-օրական Յիսուսի ընծայումը տաճարին կը տօնէ Աստուածայայտնութենէն 40 օր յետոյ` Փետրուարի 14-ին: Հայ Եկեղեցիի կանոնին համաձայն տօնին նախօրէին, երեկոյեան ժամերգութենէն յետոյ կը կատարուի նախատօնակ: Ան կ՚աւետէ Տէրունի տօնին սկիզբը: Նախատօնակի արարողութեան աւարտին կը կատարուի անդաստանի արարողութիւն, որուն ընթացքին կ՚օրհնուին աշխարհի չորս ծագերը:

Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի տնօրինութեամբ արդէն քանի մը տարի է, Տեառնընդառաջի տօնին հայ առաքելական բոլոր եկեղեցիներուն մէջ Սուրբ Պատարագէն յետոյ տեղի կ՚ունենայ նորապսակներու օրհնութեան կարգ: Եթէ Տեառնընդառաջի տօնը համընկնի Մեծ Պահքի շրջանին, ապա Սուրբ Պատարագի ընթացքին եկեղեցիներու սուրբ խորաններուն վարագոյրները կը բացուին:

«Օրհնեալ ես դու ի կանայս, և օրհնեալ է պտուղ որովայնի քո»: (Ղուկ. Ա 42-43)

Ամէն տարի ապրիլ 7-ին Հայ Առաքելական Ս. Եկեղեցին կը նշէ Ս. Մարիամ Աստուածածինի Աւետման տօնը:

Ամենայն Հայոց Գարեգին Բ կաթողիկոսը այդ օրը հռչակեր է որպէս մայրերու և մայրութեան բերկրանքին սպասող կանանց օրհնութեան օր:

Ապրիլ 7-ին բոլոր եկեղեցիներուն մէջ Ս. Պատարագ կը մատուցուի, և մայրութեան բերկրանքի սպասող կանանց օրհնութեան կարգ կը կատարուի:

«Վեցերորդ ամսին Գաբրիէլ հրեշտակը Աստուծոյ կողմէն ուղարկուեցաւ Գալիլիայի քաղաք մը, որուն անունը Նազարէթ էր, կոյսի մը մօտ, որ նշանուած էր Յովսէփ անունով մարդու մը հետ՝ Դաւիթի տունէն: Եւ այդ կոյսի անունը Մարիամ էր: Եւ հրեշտակը, գալով անոր մօտ, ըսաւ. «Ուրախացի՛ր, ո՛վ շնորհընկալ, Տէրը քեզ հետ է… Մի՛ վախնա՛ր, Մարիա՛մ, որովհետև Աստուծմէն դուն շնորհ գտար: Եւ ահա՛ դու կը յղիանաս և կը ծնիս որդի մը և անոր անունը Յիսուս կը դնես: Ան մեծ պիտի ըլլայ և Բարձրյալի որդի պիտի կոչուի: … Ու անոր թագաւորութիւնը վախճան չպիտի ունենայ»: (Ղուկ. Ա 26:33): Հրեշտակապետի աւետիսն անակնկալ էր Մարիամի համար, քանի որ նա դեռ տղամարդ չէր ճանչցած: Սակայն, իմանալով իրողութիւնը, ըսաւ. «Ահաւասիկ ես կը մնամ Տիրոջ աղախինը…» (Ղուկ. 1:38): Այս է աւետման այն գեղեցիկ պատմութիւնը, որ մեզ Սուրբ Գիրքը փոխանցեր է: